Sau đây là những vần thơ lục bát do thánh Đaminh Xuyên sáng tác trong ngục tù, vừa diễn tả tâm tình của mình vừa khuyên nhủ các tín hữu đến thăm. Những vần thơ ngắn gọn nhưng cô đọng trọn vẹn triết lý sống của các vị tử đạo, lòng tràn đầy niềm tin yêu vượt qua mọi gian khổ để chiếm đoạt vinh quang nước trời.
Ai ơi giữ lấy túi khôn,
Dẫy tràn tin cậy đầy lòng mến yêu.
Gươm đao đe đọa dẫu nhiều,
Quỷ ma cám dỗ sớm chiều đe loi.
Ai mà thắng được trên đời,
Mai sau hưởng phúc cõi trời cao sang.
Tấm lòng người tu sĩ áo trắng
Đaminh Nguyễn Văn Xuyên còn có tên là Doãn, sinh năm 1786 tại làng Hưng Hiệp, tỉnh Thái Bình. Thấy con có trí thông minh, cha mẹ cho cậu đi học chữ Nho, rồi gửi gấm cậu cho Đức cha Delgado Y dạy bảo. Được Đức cha nhắc nhở, cậu Xuyên chăm chỉ học hành, nhất là học giỏi giáo lý. Lớn lên, ngài cho anh vào chủng viện, và trao ban chức linh mục năm 1819. Ngày 20.4 năm sau, cha Xuyên tuyên khấn trong dòng thánh Đaminh. Từ đó, cha rất nhiệt thành phục vụ các giáo hữu, không ngừng đi nhiều nơi giảng tĩnh tâm, dạy giáo lý và sốt sắng cử hành phụng vụ bí tích.
Trước tiên, cha Xuyên coi xứ Phạm Pháo, tỉnh Nam Định, rồi về xứ Kẻ Mèn, Thái Bình trong ba năm. Tại đây, ngài lập họ đạo mới, họ Thanh Minh, chọn thánh Vinh sơn làm bổn mạng. Sau cha phụ trách xứ Đông Xuyên 13 năm. Thời gian này dân chúng bị hạn hán mất mùa nhiều năm, và bị giặc Phan Bá Vành quấy phá nên đói nghèo khổ sở. Có lần cha phải dốc cạn túi để giúp đỡ họ, có lần cha nhường phần cơm của mình… Bao giờ cha cũng để một ngân khoản riêng làm việc bác ái, từ thiện.
Cuối năm 1836, cha được bổ nhiệm làm phụ tá cha Fernandez Hiền tại chủng viện Ninh Cường giữa lúc cuộc bách hại của vua Minh Mạng gay gắt. Năm sau cha về làm quản lý giáo phận Đông Đàng Ngài, giúp Đức cha Delgado Y. khi Đức cha phải lưu lạc về Kiên Lao rồi bị bắt thì cha Xuyên vừa tìm chỗ ẩn trốn, vừa giúp xứ Hạ Linh. Tuy phải lang thang nay nhà này mai nhà khác, cha cũng phục vụ các tín hữu ở đây được khoảng một năm. Ngày 18.8, cha đến cử hành lễ mừng thánh Gioakim, bổn mạng họ Phú Đường (họ lẻ xứ Hạ Linh) thì bị bắt. Một giáo viên trước có dạy ở Bùi Chu biết mặt cha đã đi báo quan kiếm tiền thưởng.
Bền trí trung kiên…
Cha Xuyên dâng lễ gần xong, nghe tiếng loa gọi của quân lính, cha vội rước hết Mình Thánh rồi cởi áo lễ đi trốn. Nhưng không kịp nữa, quân lính đã tóm bắt cha và dẫn đến quan phủ. Quan phủ cười hỏi: "Đưa đây một số bạc, ta tha cho về". Cha trả lời: "Tôi chẳng có đồng nào trong người, nếu quan tha tôi cám ơn, nếu quan bắt tôi xin chịu". Về sau giáo hữu Hạ Linh góp tiền đem đến chuộc, nhưng quan phủ không dám thả nữa vì trên tỉnh đã biệt.
Khi nghe thuật lại chuyện, cha Xuyên an ủi họ : "Anh em hãy để tiền lo cho giáo xứ thì hơn, đừng tốn tiền chuộc tôi làm chi vô ích. Ý Chúa đã muốn, chẳng ai làm khác được. Anh em cứ bình an về nhà, nhớ cầu nguyện cho tôi chịu sự khó cho nên". Thế rồi cha mang gông nặng theo lính về Nam Định.
Biết cha là quản lý tòa Giám mục, Tổng đốc Trịnh Quang Khanh không những bắt cha bỏ đạo mà còn muốn khai thác các tài sản giáo phận. Lần đầu tiên khi ra lệnh đánh đòn, Tổng đốc đứng ngay bên thúc giục: "Đánh nữa, mạnh lên cho đến khi nó chịu khai và xuất giáo". Người chiến sĩ đức tin chỉ biết kêu tên cực trọng "Giêsu, Maria, xin cứu con !", cho đến khi bất tỉnh phải khiêng về ngục.
Những lần sau ngài cố gắng cắn răng chịu đựng không kêu một tiếng, cũng chẳng tiết lộ điều gì về giáo phận. Quan tổng đốc cho dùng những cực hình đã man hơn : lấy sắt nung đỏ dí vào cháy từng miếng thịt, cầm kìm nguội, kẹp hay cắt nhiều chỗ trên thân thể … Nhưng cha can đảm gắng sức nói thẳng với quan: "Dù sống dù chết, tôi cũng không bỏ đạo. Tôi chọn cái chết để sống đời đời, hơn là nghe quan sống thêm ít lâu mà muôn đời bị tiêu diệt".
Nhiều lần quá đau đớn ngất xỉu giữa cuộc tra tấn. Sợ vị quản lý giáo phận chết sớm, Tổng đốc sai lính đưa cha về ngục, cho mời lang y chữa trị để mong biết được những tài sản mà ông tưởng là vô số. Đến khi cha Xuyên bình phục, quan lại đưa ra khảo nữa, nhưng ông phải thất vọng vì thực sự giáo phận chẳng có gì để khai, mặt khác, chẳng bao giờ cha chịu khuất phục bỏ đạo.
Phần thưởng nước trời
Ngày 25.10, quan Tổng đốc lập bản án trảm quyết gởi về kinh đô. Tháng sau bản án của cha Xuyên và cha Dụ trở lại Nam Định. Những ngày cuối, hai cha được giam chung một phòng, tay bắt mặt mừng, xưng tội với nhau, an ủi khích lệ nhau vững chí đến cùng.
Ngày 26.11.1839, hai cha bị dẫn đi xử. Giữa đám quân lính đông đảo võ trang voi ngựa, hai vị chứng nhân Đức Kitô đi bộ mang gông, nhưng bình tĩnh vui vẻ, vừa đi vừa cầu nguyện cho tới pháp trường Bảy Mẫu. Dân chúng đi xem đều bỡ ngỡ thán phục. Quan hỏi lại lần chót có muốn xuất giáo để được tha không. Hai vị trả lời: "Không", rồi đưa tay cho lính trói vào cọc đã chôn sẵn.
Hai nhát gươm cùng vung lên, hai tôi tớ Chúa được lãnh triều thiên tử đạo tiến thẳng về Trời. Cha Xuyên với 53 tuổi đời, phục vụ Chúa trong chức vụ linh mục được 20 năm. Thi thể ngài được an táng ngay tại đó. Tháng giêng năm 1841, tín hữu cải táng hài cốt ngài về Lục Thủy.
Đức Lêo XIII suy tôn cha Đaminh Nuyễn Văn Xuyên, linh mục dòng Thuyết giáo lên bậc Chân Phước ngày 27.5.1900. Ngày 19-06-1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ngài lên hàng Hiển thánh.
(ST)
Trường Thi Tử Đạo
Ðaminh Nguyễn Văn Xuyên linh mục
Sinh Bính Ngọ (1786) quê thực Thành Nam
Ði tu Xuyên lại rất ham
Xin vào chủng viện việc làm thoát ly
Ðỡ đầu Ðức Cha Y Giáo Phận
Ngài chăm lo hướng dẫn cậu Xuyên
Học hành chăm chỉ gắn liền
Nhất là giáo lý liên miên đứng đầu
Cậu Xuyên lớn được thâu chủng viện
Mười năm sau Trạch tuyển thụ phong
Ðược Cha Chính nhận vô dòng
Ðaminh trọng khấn quan phòng Chúa ban
Rồi từ đó chu toàn phục vụ
Giảng tĩnh tâm khuyên nhủ giáo dân
Hăng say sốt sắng chuyên cần
Ðầu tiên Cha sở lãnh phần quản cai
Xứ tiên khởi châm ngòi Phạm pháo
Tại Hà Nam lương giáo sống chung
Bài sai thay đổi chuyển vùng
Kẻ Mèn xứ mới tôi trung nhiệt thành
Thanh Minh lập nhân danh họ đạo
Thánh Vinh Sơn loan báo Quan Thầy
Ba năm tạm biệt nơi này
Ðông Xuyên phụ trách tràn đầy gian nan
Kiến An bị khô khan hạn hán
Giặc Bá Vành chà cán dân lành
Chia cơm sẻ áo lẹ nhanh
Cha Xuyên bác ái nhiệt thành giản đơn
Một ngân khoản hồng ơn từ thiện
Sau Cha được bổ nhiệm Ninh Cường
Làm Cha phụ tá đảm đương
Cha Hiền Giám đốc nhà trường chủng sinh
Năm sau đó điển hình đề bạt
Ðức Cha Y bàn bạc đổi về
Cha làm quản lý chuẩn phê
Ðức Cha lưu lạc trốn về Kiên Lao
Rồi chẳng biết vì sao bị bắt
Nên Cha Xuyên cũng gặp khó khăn
Hạ Linh lánh nạn cả năm
Nay đây mai đó chẳng nằm đâu yên
Ðến mừng lễ trong miền Bổn mạng
Một giáo viên nhận dạng báo quan
Kiếm tiền tưởng thưởng phẩm hàm
Tiếng loa lính gọi kêu vang xóm làng
Mình Máu Thánh chứa chan Cha rước
Cởi áo lễ Cha bước trốn đi
Quân lính đã tới tức thì
Bắt Cha dẫn giải đưa đi quan liền
Quan cười nói đòi tiền để chuộc
Cha nói tôi có buộc đồng nào
Quan tha quan bắt chẳng sao
Hạ Linh giáo hữu xôn xao góp tiền
Huyện đây lại sợ phiền với tỉnh
Cha ủi an việc chính nguyện cầu
Cho tôi chịu khổ dài lâu
Hồng ân tử đạo phép mầu Chúa ban
Chúng xiềng xích gông mang quá nặng
Giải Cha đi từng chặng đánh đòn
Về Nam Ðịnh ruột héo hon
Bọn chúng tra khảo, hết, còn, phải khai
Tài sản Giáo Phận ngài quản lý
Nhưng người nhân chứng chỉ kêu Trời
Giêsu Maria Mẹ ơi
Xin Chúa thương xót nhận lời tôi trung
Các hình khổ lạnh lùng hành hạ
Cha ngất đi tưởng đã chết rồi
Thấy Cha hơi thở phục hồi
Lính đưa về ngục cho bồi thuốc men
Nhốt trong ngục thân quen lại gặp
Hai Cha luôn xếp đặt với nhau
Vững tâm bền trí trước sau
Hành trang tràng chuỗi khổ đau không sờn
Pháp trường Bảy Mẫu nơi để xử
Cổ mang gông Cha cứ thản nhiên
Nguyện cầu suy gẫm trang nghiêm
Nhát gươm vung chém Triều Thiên rạng ngời
Hai xác thánh chôn nơi Bảy Mẫu
Sau mấy năm dòng máu thấm sâu
Rước về Lục Thủy ngõ hầu
Xây lăng xây mộ mai sau kính thờ
Năm tử đạo bấy giờ Kỷ Hợi (1839)
Xác thánh cha chôn vội pháp trường
Roma Toà Thánh đảm đương
Suy tôn Canh Tý (1900) Thiên đường thẳng lên
Lời bất hủ
Ðây là vần thơ lục bát mà cha sáng tác trong tù:
"Ai ơi, giữ lấy túi khôn
Ðầy tràn tin cậy, đầy lòng mến yêu
Gươm đao đe doạ dẫu nhiều
Quỷ ma cám dỗ sớm chiều đe loi
Ai mà thắng được trên đời
Mai sau hưởng phúc cõi trời cao sang"
Cha bị bắt khi đang dâng lễ ở họ Hạ Linh, quân lính nộp cho quan. Quan cười nói: "Ðưa đây một số bạc, ta tha cho về". Cha trả lời: "Tôi chẳng có đồng nào trong người, nếu quan tha tôi cám ơn, nếu quan bắt tôi xin chịu". Khi nghe thuật lại chuyện dân làng góp tiền chuộc cha về, cha an ủi: "Anh em hãy để tiền lo cho giáo xứ thì hơn, đừng tốn tiền chuộc tôi làm chi vô ích. Ý Chúa đã muốn, chẳng ai làm khác được. Anh em cứ bình an về nhà,nhớ cầu nguyện cho tôi chịu sự khó cho nên". Thế rồi cha mang gông nặng theo lính về Nam Ðịnh. Cha bị tra tấn kìm nung đỏ cặp đứt từng miếng thịt, Ngài can đảm gắng sức nói thẳng với quan: "Dù sống, dù chết, tôi cũng không bỏ đạo. Tôi chọn cái chết để sống đời đời, hơn là nghe quan sống thêm ít lâu mà muôn đời bị tiêu diệt".
