Tuổi Già can đảm
Sau 13 ngày bị lột trần phơi nắng phơi sương, không một hạt cơm vào bụng, quân lính đem bày trước mặt tử tội một mâm cơm đầy thức ăn ngon và mời mọc. Thế nhưng cụ già 76 tuổi đó đã từ chối : "Nếu ăn mà phải xuất giáo, tôi không bao giờ ăn !"
Cụ già dũng cảm đó là thày giảng Tôma Toán.
Sinh năm 1764 tại làng Cần Phán, tỉnh Thái Bình, Tôma Toán vừa là hội viên dòng ba Đaminh, vừa là thày giảng có uy tín làm nhiệm việc truyền giáo ở Trung Linh. Nhà dòng giao cho thày chức phụ tá quản lý nhà chung tại đây. Thời Minh Mạng bách hại, thày Toán là cánh tay phải đắc lực của cha già Tuyên trong việc tông đồ.
Sa ngã và thống hối
Trong làng Trung Linh có ông lang Tư, vì ham tiền thưởng tố cáo với quan phủ Xuân Trường rằng làng có đạo trưởng, nên ngày 16.12.1839, quân lính đến càn quét lục sóat làng này. Cha Già Tuyên may mắn trốn xuống hầm nên thoát nạn. Thày Toán không kịp lẩn tránh, bị điệu ra trình diện. Thày khai tên là Thi và ngồi chung với dân làng. Nhưng do sự chỉ điểm của ông lang Tư, quân lính tiến về phía thày, kéo khăn trên trán ra và tri hô lên : "Tên này sói đầu đúng là đạo trưởng đây". Về sau chúng biết thày không phải là Linh mục, nhưng vì tội không chịu xuất giáo nên vẫn bắt giam thày.
Cuộc tử đạo của thày Toán được ghi dấu bằng hai lần chối đạo :
Lần thứ nhất, sau một tháng bị tra khảo, ngày 19.01.1840 thày đã nhát sợ bước qua Thánh Giá. Thế nhưng Tổng đốc Trịnh Quang Khanh vẫn chưa tha cho thày về ngay, còm muốn thử xem thày có thật lòng bỏ đạo không. Khi lính đưa thày già về ngục, cha Giuse Hiển đã ân cần nhủ khuyên thày thống hối và tiếp tục tuyên xưng niềm tin vào Thiên Chúa.
Lần thứ hai, ngày 18.04, quan Trịnh Quang Khanh bắt hai người đã xuất giáo đến xúi giục thày Toán, và dọa nếu không thành công sẽ giết cả hai. Những người này năn nỉ khóc lóc xin thày thương kẻo họ bị chết, và họ nói nhiều lời phạm đến Chúa và Đức Mẹ suốt hai ngày liền. Để họ khỏi phạm thượng, thày Toán một lần nữa lại bước qua Thánh Giá. Lần này thấy mình quá dại dột để bị đánh lừa, thày thống hối khóc lóc đêm ngày không ai ngăn cản được. 15 ngày sau, cha Đaminh Trạch bị bắt cũng được dẫn tới giam chung một ngục, cha an ủi và giải tội cho thày. Từ đây thày trở thành một con người mới, đủ sức đương đầu cách phi thường với những thử thách nặng nề hơn trước.
Không gì lay chuyển
Ngày 09.05, trước khi xử chém cha Giuse Hiển, thày Toán cũng bị đưa ra tòa với cha. Sau khi hai vị cương quết không đạp lên Thập Giá, quan cho quản tượng lùa hai thớt voi đến sau lưng húc xô hai vị. Thày Toán và cha Hiển bình tĩnh cố tránh qua một bên, nhật định không bước qua Thập Giá. Trịnh Quang Khanh tức giận truyền đưa thày già về ngục, và lệnh đưa vị linh mục ra pháp trường xử chém tức khắc.
Một hôm viên quan khôi hài nói với lính : "Dẫn lão Toán ra đây để nó bước qua Thập tự, kẻo nó quên". Nhưng ông hoàn toàn thất vọng, người chiến sĩ đức tin lần này gan dạ lạ lùng, dù bị tra tấn dã man, thày vẫn một lòng trung thành với đạo Chúa. Sau một trận đòn tưởng chết, quân lính lôi thày bước qua Thánh Giá, thày liền vùng dậy quỳ phục xuống đọc kinh An Năn Tội, quan giận dữ cho giam thày nơi khác, bắt nhịn ăn, nhịn khát, và chi lính muốn bày trò hành khổ gí tùy ý.
Thế là quân lính liền lột hết quần áo thày, buộc hai Thánh Giá nhỏ vào hai bàn chân, bắt phơi nắng 13 ngày liền không được ăn uống gì cả. Trong khi đó, chúng vây quanh trêu chọc thày : bứt râu giựt tóc, nhéo tai, vuốt mũi… Khi thấy thày rơi vào tình trạng đói cực độ, người như lả đi, quan Trịnh Quang Khanh âm mưu cho dọn một mâm cơm rượu thịt thơm ngon và nói : "Ăn đi, rồi bước qua Thập tự". Nhưng vị anh hùng đức tin thà chết đói hơn là phải bỏ đạo, thày nói : "Nếu ăn mà phải xuất giáo, tôi không bao giờ ăn cả". Quan tức mình tống giam, bắt thày nhịn đói thêm năm ngày nữa cho chết rũ tù. Có người lính canh tên Thám tội nghiệp, ngấm ngầm tiếp tế đôi chút, nhưng rồi anh bị phát hiện và bị quan trừng phạt.
Cho tới hơi thở cuối cùng
Từ đó thày già Toán phải chịu đói khát hoàn toàn cho đến khi ngã gục và tắt hơi thở trong tù ngày 27.06.1840. thi hài thày Toán được chôn cùng với xác tù nhân. Bẩy tháng sau, anh dậu cải lên an táng tại Lục Thủy chung với nhiều vị tử đạo khác.
Đức Lêo XIII suy tôn thày Tôma Toán lên bậc Chân Phước ngày 27.05.1900. Ngày 19-06-1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ngài lên bậc Hiển thánh.
Nguồn từ thư viện Đa Minh
Trường thi tử Đạo.
Tôma Toán sinh năm Giáp Thân (1764)
Tại Xuân Trường còn gọi Cần Phán
Nhà chung quản lý đảm đang
Thầy luôn đắc lực chu toàn tiền nong
Là Thầy giảng có công uy tín
Ở Trung Linh giữ kín của công
Phúc âm rao giảng hợp đồng
Giáo dân mến mộ vui đông quý thầy
Nhưng có kẻ nơi đây tố cáo
Là Lang Tư đi báo với quan
Ham tiền ham bạc ham vàng
Lính về vây kín cả làng Trung Linh
Thầy Toán trốn quân binh bắt lại
Khai tên Thi ngồi đại với dân
Lang Tư chỉ điểm tới gần
Kéo khăn đầu sói đâu cần tên khai
Sau chúng biết được ngài Thầy giảng
Cũng trói tay bắt phản đạo trời
Bước qua Thập Giá thả chơi
Thầy Toán chống lại chúng thời tấn tra
Tôma Toán tuổi già sức yếu
Bị tấn tra nên thiếu kiên trì
Bước qua Thập Giá thuận đi
Quang Khanh chưa thả muốn thì thử thêm
Trở về ngục Cha Hiền khuyên giải
Thầy ăn năn hối cải khóc than
Con là kẻ lạc xa đàng
Tôma đấm ngực vững vàng tuyên xưng
Quang Khanh nói thẳng thừng thằng Toán
Nó gan lỳ ăn cám ăn bùa
Làm trâu làm ngựa làm cua
Lột hết quần áo giữa mùa trời đông
Ðứng phơi nắng phạt ông nửa tháng
Trêu chọc thầy xỉ báng bứt râu
Vững tin vào Chúa nhiệm mầu
Tôi không hổ thẹn nguyện cầu thứ tha
Thấy thầy Toán thật là đói khát
Ðem mâm cơm đĩa bát rượu ngon
Món ăn thịt cá thơm dòn
No say ăn uống, roi đòn được tha
Với điều kiện bước qua Thập Giá
Thầy trả lời tôi chả thèm ăn
Trung thành với Chúa chủ chăn
Quang Khanh tức giận cấm ăn uống gì
Quan Tổng Ðốc hãy thì ngừng trảm
Nhốt Tôma dụ phản đạo trời
Nhục hình đầy ải khắp nơi
Bày mưu tính kế lại thời dụ tha
Cấm ăn uống để mà đói khát
Thầy già cả thân xác rã rời
Nhà tù ngục tối bí hơi
Quang Khanh bách đạo khắp nơi đằng ngoài
Một người lính quản cai ngoại đạo
Nhưng một lòng thấu đáo niềm tin
Nhớ con cụ ghé mắt nhìn
Dòng máu tử đạo khắc in Tin mừng
Thầy kiệt sức tim ngưng gục ngã
Rồi tắt hơi thầy đã qua đời
Quang Khanh tâm trí rối bời
Thua người nhân chứng tuyệt vời đức tin
Có anh Thám đứng nhìn tắt thở
Rất lành thánh thấy ở nơi thầy
Thầy về xin nhớ tôi đây
Cho con về với cùng thầy Tôma
Năm tử đạo tính ra Canh Tý (1840)
Danh tánh Thầy đăng ký Roma
Năm Canh Tý (1900) Ðức Thánh Cha (Lêô XIII)
Suy tôn Chân Phước thật là hiển vinh
Phêrô Ðậu thân trình cải táng
Ðã đưa về an táng lăng chung
Nơi đây các Thánh anh hùng
Thuộc làng Lạc Thủy trong vùng Thành Nam
Lời bất hủ
Quan dọn cho thầy một mâm cơm có rượu thịt thơm ngon và nói, ăn đi rồi bước qua Thập giá. Nhưng vị anh hùng đức tin thà chết đói hơn là phải bỏ đạo, thầy nói: "Nếu ăn mà phải xuất giáo, tôi không bao giờ ăn".
